Artikelen

Op deze pagina zullen geregeld bespiegelingen en artikelen te lezen zijn die invulling geven aan het begrip mindfulness. Het kunnen artikelen zijn uit kranten of tijdschriften of interessante overdenkingen van anderen. Soms worden in de trainingen teksten voorgelezen; die kunt u hier terugvinden. Ook bijdragen van deelnemers aan de trainingen kunnen hier worden geplaatst. Komt u interessante berichten tegen, deel ze dan via email of via het reactieformulier. Zet s.v.p. de bron erbij. Bij voorbaat dank voor uw moeite en uw begrip dat we niet alle bijdragen kunnen plaatsen.

No-bullshit spiritualiteit
SAM HARRIS − Dagblad Trouw 13/11/14,
De gevreesde atheïst Sam Harris breekt plotseling een lans voor spiritualiteit. De filosoof wil het begrip redden uit de klauwen van religie en ontdoen van flauwekul. Een voorpublicatie.
Ooit nam ik deel aan een 23-daags survivalprogramma in de wildernis van de bergen van Colorado. Als dit programma bedoeld was om de deelnemers bloot te stellen aan gevaarlijke bliksemschichten en aan de wereld aan muggen, dan was het de eerste dag al geslaagd. Deze geforceerde mars van honderden kilometers door afgelegen gebied culmineerde in een ritueel dat bekendstond als ‘de solo’: we mochten eindelijk uitrusten – alleen, aan de oever van een prachtig bergmeertje – en drie dagen vasten en nadenken.

Ik was net zestien geworden en dit was mijn allereerste ervaring met echte eenzaamheid. De uitdaging bleek zwaar genoeg. Na een stevig dutje en een blik op het ijskoude water van het meer werd de veelbelovende jongeman die ik mij verbeeldde te zijn al snel geveld door eenzaamheid en verveling. Ik vulde de bladzijden van mijn dagboek niet met de inzichten van een ontluikende natuuronderzoeker, filosoof of mysticus, maar met een opsomming van de etenswaren waaraan ik me te buiten zou gaan, zodra ik in de beschaafde wereld was teruggekeerd. Miljoenen jaren van menselijke evolutie leken niets diepgaanders te hebben opgeleverd dan het verlangen naar een cheeseburger en een chocolademilkshake.

Voor mij was de ervaring van drie dagen lang ongestoord zitten in de zuivere lucht en het licht van de sterren, met als enige bezigheid nadenken over het mysterie van mijn bestaan, een bron van pure ellende. Dat ik daar zelf toch tenminste een heel klein beetje aan bijdroeg, ontging me volledig. Mijn brieven naar huis deden in geklaag en zelfmedelijden niet onder voor die van de soldaten op de slagvelden van Shiloh of Gallipoli.

Ik was dus niet een klein beetje verbaasd toen bleek dat verscheidene leden van onze groep, de meesten meer dan tien jaar ouder dan ik, hun dagen en nachten in eenzaamheid beschreven als een positieve ervaring en zelfs als een ommekeer. Ik wist gewoon niet wat ik met dat zogenaamde geluk aan moest. Hoe kon iemand gelukkiger worden als alle materiële bronnen van plezier en afleiding werden weggehaald? Als zestienjarige had ik alleen belangstelling voor mijn leven, niet voor de aard van mijn geest. En ik had geen idee van hoe anders het leven zou zijn als de aard van mijn geest zou veranderen.
Liefdes-trip
De meesten van ons zouden gemakkelijk een lijst kunnen opstellen met doelen die we willen bereiken of persoonlijke problemen die een oplossing behoeven. Maar wat is de werkelijke betekenis van elk onderdeel van zo’n lijst? Alles wat we willen realiseren – het huis schilderen, een nieuwe taal leren, een betere baan vinden – houdt de belofte in dat we kunnen ontspannen en genieten van ons leven, als het doel bereikt is. Die hoop is echter meestal vals. Ik wil niet ontkennen dat het belangrijk is om je doelen te verwezenlijken, om gezond te blijven en je kinderen te kleden en te voeden, maar de meesten van ons zoeken geluk en zekerheid zonder het onderliggende doel van die zoektocht te onderkennen. Ieder van ons is op zoek naar een weg terug naar het heden: we proberen zaken te vinden die ons nu tevreden zouden maken.

Als we inzien dat dit de structuur is van het spel dat we spelen, kunnen we het spel anders spelen. De manier waarop we aandacht schenken aan het huidige moment bepaalt voor een groot deel het karakter van onze ervaring en, daardoor, de kwaliteit van ons leven. Dit wordt al eeuwen beweerd door mystici en beoefenaars van contemplatie, maar wordt nu ook bevestigd door steeds meer wetenschappelijk onderzoek.

Een paar jaar na mijn eerste pijnlijke kennismaking met eenzaamheid, in de winter van 1987, nam ik de drug 3,4-methyleendioxymethamfetamine (mdma), beter bekend als ecstasy, en dat veranderde mijn ideeën over de mogelijkheden van de menselijke geest totaal. Hoewel mdma in de jaren negentig algemeen gangbaar zou worden in clubs en op feesten, kende ik indertijd niemand van mijn leeftijd die het middel had geprobeerd. Een paar maanden voor mijn twintigste verjaardag besloot ik op een avond samen met een goede vriend de drug te nemen.

De setting van ons experiment vertoonde weinig gelijkenis met de context van dionysische overgave waarin mdma tegenwoordig vaak wordt geconsumeerd. We waren alleen thuis en zaten tegenover elkaar op de bank, rustig pratend terwijl het middel een weg naar ons hoofd zocht. Anders dan bij de andere drugs die wij kenden (cannabis en alcohol), hadden we bij mdma niet het gevoel dat onze zintuigen aangedaan waren. Onze gedachten leken volkomen helder.

Er leek niets aan de hand totdat ik plotseling werd getroffen door de wetenschap dat ik van mijn vriend hield. Zo verrassend was dat niet, hij was tenslotte een van mijn beste vrienden. Maar op die leeftijd stond ik doorgaans niet stil bij hoe dierbaar andere mannen me waren. Nu voelde ik dat ik van hem hield, en zo prozaïsch als ze nu op papier lijken, zo diepzinnig leken de ethische implicaties me toen: ik wilde dat hij gelukkig was.

Die overtuiging kwam met zo’n kracht binnen dat het leek alsof iets in mij het begaf. Het inzicht zette alles op zijn kop. Zo leek mijn vermogen tot afgunst – het gevoel benadeeld te worden door het geluk of succes van een ander – een symptoom van een psychische stoornis die spoorloos was verdwenen. Ik kon net zomin afgunst voelen als wensen mijn eigen ogen uit te steken. Wat kon het me schelen als mijn vriend knapper was, of beter in sport dan ik? Ik zou hem die gaven verleend hebben als ik dat had gekund. Doordat ik werkelijk wilde dat hij gelukkig was, werd zijn geluk het mijne.

Toen ik weer iets kon zeggen, ontdekte ik dat je over deze openbaring van het universele karakter van de liefde gemakkelijk kon praten. Mijn vriend begreep het meteen: ik hoefde hem alleen maar te vragen hoe hij zich op dat moment zou voelen in het bijzijn van een volslagen onbekende, om in zijn hoofd hetzelfde luikje te openen. Het was gewoon vanzelfsprekend dat liefde, compassie en vreugde over de vreugde van anderen zich grenzeloos uitstrekten. Het was niet zozeer een ervaring van groeiende liefde, maar van liefde die niet langer werd verhuld. Liefde was – zoals mystici en excentriekelingen al eeuwen lang hadden verkondigd – een staat van zijn. Hoe kon het dat wij dat niet eerder hadden gezien? En hoe zou het ons ooit nog kunnen ontgaan?

Het zou nog vele jaren duren voor ik deze ervaring een plek kon geven. Ik had georganiseerde religie tot dan toe altijd beschouwd als een monument voor de onwetendheid en het bijgeloof van onze voorouders. Maar nu wist ik dat Jezus, Boeddha, Lao Tse en de andere heiligen en wijzen uit de geschiedenis niet allemaal epileptici, schizofrenen of oplichters waren geweest. Ik beschouwde de wereldreligies nog steeds als intellectuele ruïnes die tegen enorme economische en sociale kosten overeind werden gehouden, maar ik begreep dat te midden van de puinhopen belangrijke psychologische waarheden te vinden waren.
Vreselijke vergissing
Een kwart van de Amerikanen beschrijft zichzelf als ‘spiritueel maar niet religieus’, en hoewel dit gelovigen en atheïsten evenzeer lijkt te ergeren, is het op zichzelf volkomen redelijk om een onderscheid te maken tussen spiritualiteit en religie. Daarmee wordt uitdrukking gegeven aan twee belangrijke waarheden: onze wereld wordt op een gevaarlijke manier verscheurd door godsdienstige doctrines die ieder beschaafd mens zou moeten veroordelen, en toch komt er meer kijken bij het begrijpen van de condition humaine dan wetenschap en seculiere cultuur doorgaans erkennen. Een doel van dit boek is deze overtuigingen intellectueel en empirisch te onderbouwen.

Voordat ik verderga, moet ik eerst even stilstaan bij de irritatie die het woord spiritueel bij veel lezers oproept. Wanneer ik dit woord gebruik, bijvoorbeeld als ik spreek over meditatie als ‘spirituele oefening’, krijg ik van medesceptici en -atheïsten te horen dat ze vinden dat ik een vreselijke vergissing heb begaan.

Ik deel hun semantische bezwaren niet. Natuurlijk word je in elke willekeurige ‘spirituele’ boekwinkel overweldigd door het hevige verlangen en de goedgelovigheid van onze soort. Maar er is nu eenmaal geen andere term – afgezien van het nog problematischere mystiek of het beperktere contemplatief – waarmee je de pogingen van mensen kunt beschrijven om via meditatie, psychedelica of andere middelen hun geest volledig naar het huidige moment te brengen. Of om niet-alledaagse bewustzijnstoestanden te bereiken. En geen enkel ander woord verbindt dit spectrum aan ervaringen met ons ethische leven.

Ik ben vele jaren een uitgesproken criticus van de religie geweest en in dit boek zal ik dat stokpaardje niet opnieuw berijden. Ik hoop dat wat ik op dit front van me heb laten horen, ook mijn meest sceptische lezers ervan overtuigt dat mijn detector voor flauwekul ook bij het verkennen van dit nieuwe terrein goed afgesteld blijft. Ter geruststelling: niets van wat in dit boek staat, hoeft op gezag te worden aangenomen. Want ook al speelt de menselijke subjectiviteit in mijn verhaal een grote rol – ik heb het tenslotte over de aard van de ervaring zelf – je kunt alles wat ik beweer testen in het laboratorium van je eigen leven. Ik wil je zelfs graag aanmoedigen om dat te doen.”

Bewerkt door Marije van Beek

Sam Harris, Het huidige moment – Spiritualiteit zonder religie. euro 21,95.